Napad Rusije na Ukrajinu najednom je porušio evropski poredak koji je nastupio u fazi zamora od proširenja i rasta populizma koji se opravdavao ideologijom stabilokratije, a njegovao gasnim aranžmanima.
Postalo je očiglednije da su evropski populisti mreža Putinove agenture, ujedno bliski načelima njemačke istočne politike koja je demokratijom i slobodama trgovala mjenjajući ih za koruptivne aranžmane i jeftine ruske energente, piše beogradski profesor Nikola Samardžić za gradski.me.
Zamor politike proširenja postao je cinična barijera ostvarenju strateških potreba Evropske unije na važnim područjima nestabilnosti koje su populisti unosili u vlade država članica, u zajedničke evropske institucije, i u sama jezgra društvenih odnosa.
EU je potcenjivala potrebu da strateškom vizijom obezbjedi sopstveni koncept sloboda, demokratije i vrijednosti. Slabost EU postala je predmet osporavanja suštine evropskog projekta.
Strateški pritisci Rusije na Baltik, Ukrajinu i Zapadni Balkan bili su, iz evropske perspektive, izazovi na periferiji, ali se njihov transcedentan uticaj osećao u svim evropskim vladama. Naspram Putinu, postavila se generacija evropskih lidera lišenih sposobnosti da definišu strateške prioritete i odupiru se korupciji, dok su pretnje iz Rusije postajale sve izazovnije.
Ukrajinska kriza 2014, kad se odigrala prva ruska agresija, razotkrila je zabrinjavajuću okolnost, da je EU bez jasne, konkretne i konsenzualne spoljne i bezbjednosne politike.
Umor proširenja postao je nebriga za susjedstvo, ali tamo gdje upravo počiva strateška bezbjednost.
NATO gotovo da je nestao, a evroatlantski bezbjednosni okvir se često pominjao u tom smislu, da je politički nekorektan. Na Baltiku, činioci zapadne slabosti bili su populisti u Poljskoj, i neutralne pozicije Švedske i Finske.
Rusija je anektirala Krim i otela Ukrajini istočne provincije. Na Balkanu su postajali dominantni rusko hibridno strateško prisustvo i kineska korupcija, uz osovinu koju su formirale Mađarska, članica EU, i Srbija, EU kandidat u procesu pregovaranja.
Zamor od proširenja, u čijoj je osnovi bio strah od nekontrolisanog useljavanja tuđe sirotinje, obesmišljen je u talasu migracija koje je 2015. podstakla intervencija Rusije u Siriji.
Bregzit je bio najveći udarac evropskom jedinstvu od osnivanja EU, s neprikrivenim simpatijama Kremlja. Izborom Trampa za predsjednika SAD 2016. EU je ostala bez strateške podrške pred malignim uticajima Rusije i Kine koji su podrivali demokratiju, liderstvo i suštinu vrijednosnog poretka.
Napad Rusije na Ukrajinu, mada očekivan, naglo je izmjenio međunarodne odnose, doprineo uspostavljanju političke kohezije i odbrambenog jedinstva u zapadnom svijetu, ponudio nove etičke norme. Zamor proširenja EU i populizam najednom su postali politički neprihvatljivi.
Drugi svjetski rat nije okončan potpunim porazom totalitarizma.
Rusija se nije pomirila s neuspjehom u Hladnom ratu. Prošlost koja je prethodila napadu Rusije na Ukrajinu, konkretno od zaoštravanja u odnosima Rusije i Zapada 1999, koje je koincidiralo s dolaskom Putina na vlast, najednom je postala jasnija, u osnovnim konturama, i važnim pojedinostima.
Novim uvidima doprinela je istorijska distanca, ali ne zbog nedostatka, zbog oskudice istorijskih činjenica, nego upravo zbog obilja činjenica koje se u savremenim svetski tokovima proizvode, čuvaju, obrađuju, tumače, zahvaljujući digitalnim tehnologijama i brzim komunikacijama.
I ta pojava je sasvim nova. Kao da su viškovi istorije doprineli njenim deficitima.
Takođe je očiglednije, da dominantan ideološki diskurs, i u najotvorenijim, najslobodnijim društvima, nameće osnovne putanje pretežnog mišljenja. Putin je, naizgled, najednom postao onakav kakav je uvek bio. Ako se njegova karakterologija vremenom menjala, njegova transformacija nikad nije bila suštinska.
Kult ličnosti, koji je pratio njegov uspon, opsesije sovjetskom silom i carističkom imperijom, oslonac na tajne službe, prezir zapadne kulture i zapadnjačkih mentaliteta, ontološka sklonost nasilju, odbijanje svakog pluralizma, Putin je u Ukrajini ponovio sebe samog.
Putin je bio Jeljcinov izbor.
Putin je Jeljcinu bio potreban kako bi postao paravan za korupciju njegove porodice, i zvjerstva počinjena u Prvom čečenskom ratu. Zato je bio potreban Drugi čečenski rat. Putin je obezbjedio i kontinuitet Jeljcinovog zaoštravanju odnosa prema Zapadu.
Tome je poslužila i NATO intervencija u bivšoj Jugoslaviji 1999. Logikom uspostavljenog kontinuiteta, Putin je ponovio model velikih lidera ruske i sovjetske istorije, obrazac koji su samo djelimično vremenom prilagođavali sebi, svojim osobinama, i prilikama.
Staljinove čistke, intervencije Hruščova i Brežnjeva u Mađarskoj, Čehoslovačkoj i Avganistanu, napad Gorbačova na Litvaniju, ili Jeljcinov Prvi čečenski rat, kao da je iza svih pokušaja nametanja autoriteta stajao onaj isti pogled na druge koji je podsticao Nikolaja II na antisemitske pogrome.
Putin je kleptokrata koji upravlja autoritarnim mafijaškim poretkom. Nova ruska imperija zahtjeva nov sistem bezbjednosti na svojim zapadnim granicama, kako je ne bi uznemiravali zapadno strateško prisustvo i podrivajuće, za Rusiju gotovo neodoljivo dejstvo zapadne demokratije, sloboda, kulture, konzumerizma.
Novoj imperijalnoj Rusiji potrebne su, na njenim evropskim obodima, slične, autokratske, populističke diktature. Putin je izgradio primamljiv, naizgled ugodan sistem koji podrazumijeva individualnu neslobodu, ali i neopterećenost građanskom odgovornošću, suverenitet nacije, crkve i samodršca koji upravlja svim javnim i tajnim službama, i mišljenjem.
Putin je pokušao da ponovo afirmiše legitimitet državnog suvereniteta neograničenog pravilima liberalnog svijeta. Rusija, kao u sovjetskim vremenima, interveniše u državama koje su njene strateške saveznice, svuda gdje se pojave snage koje zahtjevaju više slobode i demokratije.
Ali on ne izdiže sovjetsku imperiju iz nepovratne prošlosti.
Putin je, naprotiv, ogrezao u materijalističkoj banalnosti, sa svim svojim oligarsima i mogulima, saradnicima i profiterima putinističkog poretka. Njegova ekonomija nije komandna, nego monopolistička.
Putin je propovijednik „tradicionalnih vrijednosti“, u koje sam pretjerano ne vjeruje. Putin je moćna brana pred poplavom evropskog agnosticizma, moralne i kulturne dekadencije, izopačenosti, samougađanja, kosmopolitizma.
Osvrt unazad dopušta pretpostavku, da je Putin Rusiji i Evropi potrošio jedno ogromno vrijeme. Od prvog sukoba Rusije i Zapada, koji je postao trajan, od 1999, do drugog napada na Ukrajinu, proteklo je kao od završetka Drugog svjetskog rata 1945, do revolucionarne 1968.
Od 2004, od velikog proširenja EU, dovedena su u pitanje važna ishodišta evropske integracije: demokratija, slobode, transparentnost, pluralizam, sekularizam.
Ruske službe, oligarsi, diplomatija, korumpirali su evropske političke lidere, partije, medije, intelektualce. Evropske banke, fudbalski klubovi, univerziteti, preplavljeni su ruskim krvavim novcem.
