I nakon više od jedne decenije neprovođenja presuda Evropskog suda za ljudska prava, jasno je da u Bosni i Hercegovini suštinskih promjena nema iako su po preporukama EU, rezolucijama Vijeća Evrope (VE), mišljenjima Venecijanske komisije, kao i značaju Evropske konvencije o ljudskim pravima i Evropskog suda za ljudska prava, do sada građanima/kama trebala biti obezbijeđena osnovna prava.
Zastupnica u Predstavničkom domu Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine Alma Čolo gostovala je na BHT1, gdje je, između ostalog, istakla značaj članstva u Vijeću Evrope, ali i moguće posljedice po građane/ke Bosne i Hercegovine ukoliko bi naša država eventualno bila isključena iz ovog tijela zbog dugogodišnjeg neprovođenja presuda Evropskog suda za ljudska prava.
“Vi znate da, po Evropskoj konvenciji o ljudskim pravima, Komitet ministara Vijeća Evrope prati izvršenje presuda i mi smo po tom njihovom izvještaju, koji svako tri mjeseca oni prezentiraju Parlamentarnoj skupštini Vijeća Evrope.
Mi smo već u nekoj crvenoj zoni jer sve države koje nisu izvršile presude suda iz Strazbura duže od deset godina prešle su neku crvenu liniju. I Komitet ministara će, ako ništa ne uradimo do decembra, sačiniti privremenu rezoluciju koju će ponuditi PSVE i tada je moguća suspenzija naše delegacije iz VE.
Znate, to je organizacija, najstarija organizacija na evropskom tlu, u kojoj se nalazi 47 demokratskih zemalja VE. Ako nas suspendiraju iz tog tijela, to znači da ni naši građani nemaju pravo pristupa Evropskom sudu za ljudska prava.
I to je poraz demokratije, mislim nakon 19 godina koliko smo članica VE, od 2002. godine, to ne bi bilo dobro za BiH i za građane naše zemlje”, istakla je Čolo.
I nekoliko dana ranije, Čolo je također istakla da se Bosna i Hercegovina već nalazi u crvenoj zoni jer još nije provela presude Evropskog suda za ljudska prava i izmijenila izborno zakonodavstvo, zbog čega nam “iznad glave visi isključenje iz Vijeća Evrope, a to za sobom povlači i druge negativne posljedice”, a o čemu će u januaru 2022. godine odlučiti Parlamentarna skupština Vijeća Evrope.
Politički analitičar i nekadašnji član Centralne izborne komisije Bosne i Hercegovine Vehid Šehić upozorio je da je Bosni i Hercegovini i ranije prijetila suspenzija iz Vijeća Evrope, te da bismo time izgubili mogućnost zaštite kod Evropskog suda za ljudska prava.
Podsjećamo, Bosni i Hercegovini su i ranije prijetile suspenzije i sankcije u Vijeću Evrope, pa smo tako tokom 2019. godine bili suspendirani iz rada Parlamentarne skupštine Vijeća Evrope (PSVE) zbog toga što u roku šest mjeseci od održanih općih izbora nisu imenovani novi predstavnici u tom tijelu.
I nekoliko godina ranije, tačnije 2013. godine, u Nacrtu rezolucije koji je Vijeće Evrope objavilo navodila se informacija da Bosni i Hercegovini prijeti suspenzija iz Vijeća Evrope “ukoliko ne bude suštinskog napretka u provođenju odluke u predmetu ‘Sejdić-Finci’ prije izbora u oktobru 2014. godine”.
Vijeće Evrope je vodeća organizacija za ljudska prava u Evropi i uključuje 47 država članica, od kojih su 27 članice Evropske unije.
Sve države članice Vijeća Evrope potpisale su Evropsku konvenciju o ljudskim pravima osmišljenu da zaštiti ljudska prava, demokratiju i vladavinu prava, a implementaciju Konvencije u državama članicama nadgleda Evropski sud za ljudska prava.
Bosna i Hercegovina se kao članica Vijeća Evrope i Ujedinjenih nacija obvezala osigurati najviši nivo međunarodno priznatih prava i temeljnih sloboda te je, kao i ostale zemlje članice, ratificirala međunarodne instrumente u oblasti ljudskih prava, uključujući konvencije Ujedinjenih nacija, Vijeća Evrope i pripadajuće protokole, prema kojima postoji obveza izvještavanja.
U Ustavu Bosne i Hercegovine izričito se navodi da se prava i slobode, određeni u Evropskoj konvenciji za zaštitu ljudskih prava i temeljnih sloboda, te njenim protokolima, izravno primjenjuju u BiH i imaju “prvenstvo pred svakim drugim zakonodavstvom”.
Evropski sud za ljudska prava je međunarodni sud sa sjedištem u Strazburu, koji se sastoji od broja sudaca jednakog broju država članica Vijeća Evrope koje su ratificirale Konvenciju za zaštitu ljudskih prava i temeljnih sloboda.
Sud primjenjuje Evropsku konvenciju o ljudskim pravima i njegov zadatak je osigurati da države poštuju prava i jamstva predviđena Konvencijom. To čini ispitivanjem prigovora (koji se nazivaju “zahtjevi”) koje su podnijeli pojedinaci ili, ponekad, same države.
Kada utvrdi da je neka država povrijedila jedno ili više tih prava i jamstava, Sud donosi presudu. Presude su obvezujuće: dotične zemlje imaju obvezu postupati po njima.
Kada je u pitanju Bosna i Hercegovina, Evropski sud za ljudska prava je, zaključno s 1. decembrom 2020. godine, donio 395 presuda protiv BiH, a “od 395 presuda najveći broj se odnosi na kršenje člana 6. ove konvencije koji se tiče prava na pravično suđenje, i to na “suđenje u razumnom roku”, budući da su sudski procesi protiv žalbenika, kako je sud iz Strazbura utvrdio, na domaćim sudovima neopravdano dugo trajali, neki čak i duže od desetljeća”.
Presudama kao što su “Sejdić-Finci”, “Zornić”, “Pilav” i “Pudarić” protiv BiH navedeno je kako je BiH dužna da ukine diskriminatorske odredbe u Ustavu i Izbornom zakonu BiH, koje pripadnicima nacionalnih manjina, ali i onima koji se izjašnjavaju kao građani, te pripadnicima konstitutivnih naroda u zavisnosti od toga na kojem dijelu teritorije Bih žive, onemogućavaju kandidiranje na izborima za članove Predsjedništva i Dom naroda Parlamenta BiH.
Podsjećamo da je Vijeće ministara BiH 2015. godine usvojilo Akcioni plan za izvršenje presuda Evropskog suda za ljudska prava kako bi se pripremile izmjene Ustava i Izbornog zakona, a u maju 2021. godine formirana je nova interresorna grupa za izmjenu Izbornog zakona, koju čini po jedan predstavnik svakog kluba poslanika u Predstavničkom domu Parlamentarne skupštine BiH, po jedan predstavnik svakog kluba naroda u Domu naroda Parlamentarne skupštine BiH i tri predstavnika Vijeća ministara BiH.
Sredinom ove godine, Komitet ministara Vijeća Evrope pozvao je bh. vlasti da do 1. septembra pripreme nacrt izmjena i dopuna Ustava i Izbornog zakona kako bi se osiguralo da se izbori 2022. godine održe u skladu sa Evropskom konvencijom o ljudskim pravima, uz upozorenje da je, ukoliko do tada izostane opipljiv napredak, moguće poduzimanje novih radnji kako bi se “osiguralo da tužena država u potpunosti i efikasno poštuje svoje obaveze koje proizlaze iz presuda Suda”.
Ipak, kada se govori o suspenziji i isključenju Bosne i Hercegovine iz Vijeća Evrope, potrebno je naglasiti da sama suspenzija ne znači i isključenje iz ovog tijela.
Suspenzijom država gubi pravo zastupanja u Parlamentarnoj skupštini Vijeća Evrope, dok bi eventualno isključenje iz ovog tijela zaista značilo i nedostupnost Evropskog suda za ljudska prava za građane/ke Bosne i Hercegovine s obzirom na to da je Sud jedan od organa Vijeća Evrope.
Suspenzija i isključenje regulisani su članom 8. Statuta Vijeća Evrope, prema kojem “svaka članica Vijeća Evrope koja je ozbiljno prekršila član 3. može biti suspendovana iz svojih prava na predstavljanje i Komitet ministara može zatražiti da se povuče u skladu sa članom 7, a ako takva članica ne ispuni ovaj zahtjev, Komitet može odlučiti da je prestala da bude član Vijeća Evrope od datuma koji Komisija odredi”.
Ukoliko Komitet ministara donese odluku o suspenziji, prema Statutu, država članica se može dobrovoljno povući iz Vijeća Evrope, kao što je to učinila Grčka 1960. godine.
Ukoliko ne dođe do toga, a nastavi se kršenje osnovnih vrijednosti/principa Vijeća Evrope, Komitet ministara može prekinuti članstvo, čime bi građani/ke BiH izgubili/e priliku da se obrate Evropskom sudu za ljudska prava s obzirom na činjenicu da je prvim članom ove konvencije određeno da se ona primjenjuje samo na one koji su pod jurisdikcijom ugovornih strana ovog suda.
Da su tvrdnje zastupnice Čolo o nedostupnosti Evropskog suda za ljudska prava građanima BiH, ukoliko naša država eventualno bude isključena iz Vijeća Evrope, tačne, potvrđuju i izjave suca Evropskog suda za ljudska prava Farisa Vehabovića iz 2019. i 2021. godine.
“Prije svega da kažem da Bosna i Hercegovina neozbiljno shvata svoja prava i obaveze, koje ima u okviru međunarodnih institucija. Što se mjera tiče one su isključivo političke i kreću se od toga da se Bosni i Hercegovini uskrati pravo glasanja unutar rada Parlamentarne skupštine Vijeća Evrope do toga da se država može isključiti iz Vijeća Evrope radi neizvršavanja presuda.
Jer, na taj način pokazuje da joj nije mjesto među porodicom demokratskih država. Evropski sud sam ne može uraditi više nego što je uradio. Donio je odluke i što se suda tiče tu je kraj bilo kakvih aktivnosti.
Kao niti jedan drugi sud, nemamo policiju koja stoji iza nas, bilo kakvu državnu silu, kao što je to u okviru pravnih poredaka država, već se radi o međunarodnom sudu koji jednostavno ima samo političke alate da se pozabavi neizvršavanjem presuda”, istako je Faris Vehabović.
I na pitanje Istinomjera o posljedicama isključenja BiH iz Vijeća Evrope, Vehabović je istakao kako odluka o isključenju BiH iz VE “ovisi o odluci organa Vijeća Evrope”, no ukoliko bi toga eventualno došlo, “građani bi izgubili pravo pristupa Evropskom sudu jer je Sud jedan od organa Vijeća Evrope, pa bi eventualnim činom isključenja prestalo članstvo i u toj instituciji”.
“Da li će BiH biti izbačena iz VE ovisi o odluci organa Vijeća Evrope. Razlog za isključenje ili suspenziju može biti neizvršenje odluke/a Evropskog suda za ljudska prava i u tom slučaju građani bi izgubili pravo pristupa Evropskom sudu jer je Sud jedan od organa Vijeća Evrope pa bi eventualnim činom isključenja prestalo članstvo i u toj instituciji.
BiH je već bila predmet rasprave pred PSVE, a povod za raspravu su bile neizvršene presude Evropskog suda za ljudska prava, naveo je Vehabović.
Ipak, iz odredbi Statuta Vijeća Evrope jasno je da ne možemo sa sigurnošću znati da li će i kakve će sankcije biti izrečene Bosni i Hercegovini zbog dugogodišnjeg nepoštivanja odluka Evropskog suda za ljudska prava.
Vehabović je sredinom godine za RSE istakao “da bi, zbog nepoštivanja sudskih odluka, BiH mogla ostati bez prava glasa na Skupštini Vijeća Evrope ili se suočiti sa suspenzijom članstva u Vijeću Evrope”.
“Teško je bilo šta predvidjeti, a da ne odemo u sferu špekulacija.
Lično nisam optimista da će do toga doći, a i ako dođe, mislim da će doći do limitiranih promjena koje će se više fokusirati na prava konstitutivnih naroda, nego na suštinu presude, to jeste, da svaki građanin ima jednaku šansu da bude izabran”, dodao je Vehabović.
Početkom novembra, u Sarajevu su održani sastanci sa domaćim vlastima i predstavnicima/cama međunarodne zajednice o dugo čekanoj provedbi presude “Sejdić-Finci”, koja je jedna od pet presuda Evropskog suda za ljudska prava koje se odnose na etničku diskriminaciju u nečijem pravu na slobodne izbore, te je naglašeno da će Komitet ministara preispitati ove slučajeve na svom sastanku o ljudskim pravima od 30. novembra do 2. decembra 2021. godine.
U svojoj odluci iz septembra 2021. godine Komitet je sa velikom zabrinutošću konstatovao da, kao rezultat izostanka preduzetih mjera, skoro 12 godina nakon presude Sejdić i Finci, postoji jasan i rastući rizik da će četvrti opći izbori od ove presude (predviđeni za oktobar 2022. godine) održati u ustavnom i zakonodavnom kontekstu koji neće biti u skladu sa zahtjevima Evropske konvencije i obavezama tužene države prema članu 46. EKLJP.
Vlasti tužene države pozvane su da pokrenu proces za izvršenje presuda Suda kako bi se opći izbori 2022. godine proveli u uslovima u skladu sa Konvencijom.
Kao i svih prethodnih godina, i ovaj put svjedočimo političkim prepucavanjima, produbljivanju tenzija i neispunjenim obećanjima koja našu zemlju i dalje sprečavaju da bude demokratska država ravnopravnih građana/ki.
I dok deklarativno nijedna stranka nije protiv provedbe ovih presuda, ipak nijedna od njih nije poduzela konkretne korake u cilju njihove implementacije u Bosni i Hercegovini, što i ovaj put za rezultat ima moguće sankcije, a naposljetku, i eventualni gubitak prava na pristup Evropskom sudu za ljudska prava, što bi svakako bio težak poraz za našu državu i njene građane/ke, prenosi istinomjer.
